Het koffie-afval van fastfoodgigant McDonalds vormt de grondstof voor de koplampbehuizingen van Ford. Andere automerken hergebruiken visnetten, petflessen en ander afval voor bekleding en auto-onderdelen. Toch is écht circulair denken in de automobielindustrie vaak nog ver weg. Hoe komt dat?
Tekst Jens Holierhoek
Unsplash
McDonald’s zet heel wat kopjes koffie op jaarbasis. In thuisland Verenigde Staten gaat het om 822 miljoen plastic bekertjes per jaar. Bij het roosteren van de bonen blijft het velletje van de koffieboon over. Het op het eerste gezicht nutteloze afvalproduct blijkt een prima grondstof voor de koplampbehuizing van Ford-modellen. Liefst 300.000 koffieboonschilletjes zijn nodig voor één composiet behuizing, dus Ford hergebruikt een ‘aanzienlijk deel’ van het afgedankte materiaal. Het eindproduct is zeer hoogwaardig. De mix van plastic en het koffieafval maakt de koplampbehuizing liefst 20 procent lichter, terwijl er 25 procent minder energie nodig is om de behuizingen te vormen. Bovendien is het composiet beter bestand tegen hitte. Het idee van de een zijn afval is de ander zijn grondstof smaakt bij Ford naar meer. Debbie Mielewski, drijvende kracht bij Ford rondom het hergebruik van afgedankte materialen wil in de toekomst meer stromen opzetten met voedselverwerkers. “Ze moeten enorm veel ketchupafval hebben, zoals tomatenvellen- en zaden. En wat te denken van aardappelschillen. We zijn ervan overtuigd dat we met die restproducten ook iets kunnen.”
Verder denken dan de afvalbak
Ford claimt het marktleiderschap als het om het onderzoek naar het gebruik van duurzame materialen gaat, maar er zijn meer automerken die interesse tonen in afvalstromen. Visnetten en petflessen ‘upcyclen’ naar grondstoffen voor bekleding of onderdelen is inmiddels de gewoonste zaak van de wereld. Maar zoals Ford het doet, op zoek gaan naar een wereldwijde speler in een compleet andere tak van sport, is nog geen gemeengoed. Volgens emeritus-hoogleraar Duurzaam Ondernemen Jan Jonker, voorheen verbonden aan de Nijmeegse Radboud Universiteit, draait het in de maatschappij in het algemeen – en in de automobielsector in het bijzonder – nog te vaak om recycling: “Men kijkt vooral naar wat er nog van waarde zit in de vuilnisbak, maar dat is pas de eerste stap. Circulair denken gaat veel verder. De kern van de circulaire economie is het sluiten van kringlopen met het oog op waardebehoud.” In zo’n kringloop of circulair systeem is het doel minimalisatie van afval, maar ook van CO2-uitstoot en energie- en grondstoffenverbruik. Dat vraagt om collectief organiseren. Bij een circulaire economie bouw je vanaf het begin aan een kringloop. Daarin bevinden zich diverse partijen, waarbij die partijen structureel organisatorisch afspraken met elkaar aan gaan.
Wat Ford en McDonalds doen, gaat dwars door sectoren heen. Precies als zou moeten in een circulaire economie
Sectoren in gesprek
Wat Ford en McDonalds doen, gaat dwars door sectoren heen. Precies als zou moeten in een circulaire economie, meent Jonker. “We hebben geen integrale economie. We hebben alles in sectoren en kolommen ingedeeld. Het lastige bij denken in kringlopen en waardebehoud is dat je dwars door die sectoren heen moet gaan organiseren. Daar zit de bottleneck.” Zo moet de energiesector bijvoorbeeld gaan praten met de logistieke sector en die op zijn beurt met bijvoorbeeld landbouw. Voor het organiseren in kringlopen – circulair – moet je niet alleen in oude partners denken maar ook in nieuwe, is de stelling. Ford en McDonalds hebben de smaak al te pakken: de bedrijven hebben beloofd dat ze ‘naar manieren blijven zoeken om samen afval als bron te gebruiken’.
Circulariteit in design
Waar Ford nu nog – oneerbiedig gezegd – in de vuilnisbak van McDonalds snuffelt naar bruikbaar materiaal, is de verwachting dat beide bedrijven in de toekomst eerder met elkaar rond de tafel gaan zitten. Jonker benadrukt immers dat circulair denken al in de ontwerpfase plaatsvindt. “Als je van te voren bedenkt dat je een product een tweede leven gaat geven – en het liefst nog meer levens – ben je bezig met circulariteit. Een product moet makkelijk uit elkaar te halen zijn zodat de grondstof, het molecuul, in te zetten is voor een volgende gebruikscyclus.” Dat denken op moleculair niveau – wat kan er allemaal mee in verschillende gebruikscycli – kun je op alles toepassen. Op papier, glas, op auto’s, zegt Jonker. Bedrijven moeten mooie monostromen zien te krijgen, waarbij de basis zuiver is. Neem plastic. Nu is veertig procent van alle plastics vervuild. Er zitten te veel toevoegingen in. Die vervuilde delen worden meestal verbrand, maar dat moet voorkomen worden in de ontwerpfase.
‘Dit is het moment om de economie met een gesloten kringloop een vliegende start te geven, waar verschillende industrieën samenwerken en materialen uitwisselen die zowel bijproducten als afvalproducten zijn’
Mentaliteitsverandering
Debbie Mielewski is zich bewust dat Ford een nieuw tijdperk is ingegaan. “Dit is het moment om de economie met een gesloten kringloop een vliegende start te geven, waar verschillende industrieën samenwerken en materialen uitwisselen die zowel bijproducten als afvalproducten zijn”, liet ze recent in een interview weten. Om daaraan toe te voegen dat we als maatschappij rijkelijk laat zijn met de transitie. “We moeten mensen de mindset meegeven dat dit geen afval is; het zijn waardevolle producten. De hele circulaire economie is iets waar we de afgelopen 30 of 50 jaar aan hadden moeten werken, maar nu moeten we de achterstand inhalen.” Jonker spreekt net als Mielewski over een mentaliteitsverandering. “In de hoofden van de mensen, in de technologie en in de processen moeten allerlei veranderingen plaatsvinden. Duurzaamheid is vooral een organisatorische opgave.”
Transitie
Voordat we echt kunnen spreken over een circulaire economie zijn we zo dertig jaar verder, menen experts. Zij denken dat de Europese Green Deal – waarin de circulaire economie topprioriteit is – een ontzettend grote rol gaat spelen in de transitie. ‘Eindelijk zijn het niet alleen mooie woorden rond circulair denken, maar wordt er ook écht geïnvesteerd. Met het Europese klimaatfinancieringsplan gaat 1.000 miljard euro gemoeid’, zo klinkt het. De Europese economie moet klimaatneutraal zijn tegen 2050. “Het idee is om de import van nieuwe materialen te gaan belasten in de toekomst in Europa, dan wordt het steeds interessanter om de spullen die je hebt zorgvuldig te bewaren en te hergebruiken”, verwacht Jonker. “Om makkelijker te recyclen, gaan we steeds slimmer ontwerpen en fabriceren. Dan komt de transitie vanzelf.”
Jan Jonker
Hoogleraar Duurzaam Ondernemen
Over Jan JonkerProf. Jan Jonker is emeritus-hoogleraar Duurzaam Ondernemen aan de Nijmeegse Radboud Universiteit en auteur van onder meer Duurzaam Denken Doen en Nieuwe Business Modellen: Samen werken aan Waardecreatie. Recent publiceerde Jonker Duurzaam Organiseren waarin hij ondernemers een gestructureerde aanpak biedt om een duurzaam businessmodel te ontwikkelen. Jonker schreef eveneens de Duurzame Troonrede van 2020, waarin hij zeven transitiemechanismen schetst om te komen tot een circulaire economie.
Meer informatie
Duurzame Troonrede van 1 september 2020
Onderdelen gemaakt voor het leven
In de toekomst wordt veel verwacht van de zelfrijdende auto die, als onderdeel van een deelauto-programma, amper nog stilstaat. Leveranciers van auto-onderdelen zetten in op onderdelen die met gemak 1,5 miljoen mijl – ruim 1,6 miljoen kilometer – meegaan. Ondanks de extreem lange levensduur mogen die nieuwe onderdelen niet veel duurder zijn dan vandaag de dag.
